Ode aan de dood

Ode aan de dood

zaterdag 10 december 2011

Picadilly Notebook Entry #16


27-10-2011 Het universeel paradigma

Wat ziet de mens toch graag de verschillen. Hij staat zich blind op kledij, kunst, geloof en gewoonte, terwijl het net die dingen zijn die ons een maken die de grootste bron van vreugde en lijden zijn. Onze passies verbinden ons tot een soort, een jaloerse soort die liefheeft, vrijt, kust, knuffelt, haat, doodt, slaat, schopt, vreest, huilt, vertrouwt, wantrouwt, hoopt, wanhoopt, beschuldigt en vergeeft. De mens vergeet vaak deze menselijke grond omdat hij zelf teveel onder invloed staat ervan.
Goed, na dit begin dat mijn overstap naar het eigenlijke onderwerp van dit essay erg bemoeilijkt: tijd! Tijd, dat wat we bezitten door het te verspillen. Tijd is het universele paradigma, dat axioma, die categorie die ons een besef van vervloeiing geeft, vervloeiing in iets nieuws of in de herneming van het begin of in het ergste geval: vervloeiing in het niets.
Wij zijn psychologisch compleet afhankelijk van het idee “Tijd” en de beleving ervan. De mens verliest zijn grip op de realiteit als hij zijn grip op de tijd kwijtraakt, maar toch hebben we geen directe ervaring van tijd. (En hier staat of valt heel dit stukje. De komende argumentatie zal een logisch en interessant standpunt moeten tonen.) Ik zeg dat we geen ervaring van de tijd als een onafhankelijke instantie. We ervaren geen seconden of jaren. We ervaren enkel de verandering in de fysieke wereld of het verloop van onze gedachten. Het zijn die ervaringen die we dan afbakenen aan de hand van tijdeenheden, maar een seconde ervaren zonder minstens een van de twee anderen gebeurt niet en ik derf zelfs zeggen is onmogelijk. Daarom dat de tijd kan vliegen of kruipen, omdat er geen zekere, onafhankelijke perceptie van de 4de dimensie is (kwestie van eens andere bewoordingen te gebruiken). Het voorbeeld bij uitstek 'in de goede oude tijd' voor het verleden, 'dezer dagen' voor het heden en 'een nieuwe tijd breekt aan' voor toekomst (samengaan met het heden). Hier komen ook ineens de 3 tijdscompartimenten aan bod. Onze verhouding tot drie is misschien even bepalend als ons tijdsbesef zelf. De doelen die we horen na te streven en de normen die we moeten volgen worden sterk bepaald door welk tijdscompartiment centraal staat in een (sub-)cultuur. Doordat er een grote tijdspanne was waarin ik deze entry, dit essay, uit het oog verloren had, is mijn enthousiasme om het grotere doel er van uit te werken weggeëbd. Indien er toch vraag naar is, laat het dan maar weten. Waar ik mee eindig is: misschien moeten we eens gaan hercentraliseren.

3 opmerkingen:

  1. Misschien hebben mensen het begrip Tijd meer en meer verlaten hoe verder ze oostwaarts gaan, "regardless of time"; ik denk aan deze tekst die sinds een maand (alweer tijd!) aan de muur hangt bij m'n bureaugenoot op het werk: "An invisible red thread connects those who are destined to meet, regardless of time, place, or circumstance. The thread may stretch or tangle, but never break." -- Ancient Chinese Belief

    Wat bedoel je met hercentraliseren?

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Elk wereldbeeld is onvermijdelijk met een tijdsbeeld verbonden, de uitersten zijn de stationaire eenheid van Parmenides en constante vergankelijkheid bij Heracleitos.
    Naast de duidelijke kwestie van jaartelling, is er de invloed van een tijdsbeeld op onze levensfilosofie en levenswijze. Een tijdsbeeld dat een cyclus hanteert, brengt ons sneller bij een conservatieve houding tegenover de wereld en de maatschappij, terwijl een lineair beeld uitnodigt tot het idee van verandering en vooruitgang (waarbij vaak het einde van alles vergeten wordt).
    Het is belangrijk te zien dat deze tijdsbeelden niet vastliggen per mens of cultuur. Ze zijn concepten in de geest die ontwikkelt, overwogen, bekritiseerd en verworpen kunnen worden. Het is de mens (ik gebruik hier mens in de brede zin en niet zozeer in de zin van het individu) die zijn tijdsbeeld bepaalt en hoe dit tijdsbeeld in verhouding is met de werkelijke tijd? Who knows? Dat is voor de Onbewogen Beweger om te weten.
    Wat bedoel ik nu met de hercentralisering van de tijdscompartimenten verleden, heden en toekomst?
    Het is onmogelijk om een of meerdere van de drie te negeren. We zijn sowieso aan alle drie onderhevig. Desondanks is er steeds een centraal tijdscompartiment, een die de meeste invloed heeft op ons denken, doen en laten. Culturen die vooral vanuit het verleden leven (zoals we zien bij de orthodox-Joodse cultuur die een sterke band hebben met de geschiedenis van hun volk en gemeenschap) zullen eerder voorzichtig verder gaan in het veranderen van tradities of het betreden van nieuwe terreinen.
    Daartegenover zie ik een Westerse cultuur die gericht is op de toekomst. We bouwen aan de maatschappij die nog komen moet en we ontwikkelen de techniek en wetenschap die we willen en/of nodig hebben. Ook in een kunst is er een constante vernieuwing van de ideeën en grenzen die onderzocht en bewerkstelligd wordt. Ergens in al deze toekomstzin, vergeten we het verleden en uiteindelijk zelfs het heden, doordat alle energie naar de dag van morgen wordt gericht, de dag die nooit komt omdat er steeds nieuwe kansen zijn en nieuwe verantwoordelijkheden om op ons te nemen.
    Met een hercentralisering doel ik dus op het herordenen van de tijdscompartimenten respectievelijk tot hun belang in ons denken. Het vooruitgangsoptimisme van de positieve wetenschappen zit in een ambigue situatie, waar ze aan zekerheid heeft ingeboet, maar nog steeds de norm lijkt te zijn. We richten ons nog steeds op een haast complete controle van de natuur en het universum of toch een compleet verstaan op z'n minst. Deze positie wordt nog benauwder door de duidelijke ecologische gevolgen van dit wetenschappelijk handelen.
    Maar ook in het vergeten van het verleden zie ik een angstwekkende ontwikkeling. Het wordt moeilijk om lessen te trekken als we de mensen die de fouten hebben gemaakt uit het oog hebben verloren. We moeten ook onze geschiedenis leren kennen als we onze eigen tijd willen leren kennen. En het verval van het heden? Dat toont zich in de compleet waanzinnige drukte van het hedendaagse werkleven en alle negatieve psychische en fysieke gevolgen dat die drukte met zich meedraagt.
    Misschien wordt het daarom wel eens tijd om ons af te vragen of we de toekomst inderdaad zo'n belangrijke plaats moeten geven.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Je woorden doen me terugdenken aan een tentoonstelling van een goede vriendin van vroeger die ik nu in december bezocht in het Museum M in Leuven. Ingrid Godon maakte 33 tijdloze kinderportretten en Toon Tellegen creëerde er waanzinnig-rustige teksten bij.

    En één van zijn teksten is deze:

    "Ik wou dat er een terugweg was en dat ik
    bleef staan terwijl iedereen verderging.
    'Ga je niet mee?'
    'Nee, ik ga terug.'
    'Dat kan niet!'
    Maar het kon wel en ik ging terug, alleen,
    langs gisteren en eergisteren en vorige week
    en vorige maand, vorig jaar.
    Ik weet precies tot waar ik terug zou gaan.
    En als ik daar was, zou ik om mij heen kijken
    en alles herkennen en een andere weg nemen,
    met een bocht erin en een greppel, geen sloot, erlangs.
    Dan kwam ik ook op vandaag terecht, maar was
    alles toch niet hetzelfde.
    Niemand zou weten dat ik langs een andere weg
    ben gekomen.
    'Er is maar één weg', zegt iedereen. 'Die kant op.'
    En wijst vooruit.
    Ik zeg niets"

    Een aanrader, ook het boek. En dus zei ik hierover kort wél iets.

    BeantwoordenVerwijderen